Een veelvoorkomende vraag bij rouw en verlies is: “Doe ik het wel goed?” Mensen beschrijven zichzelf vaak als verdoofd, bevroren, op slot of vlak, en maken zich zorgen over een mogelijke emotionele klap die later kan komen als ze nu niet goed rouwen.
Maar wat is ‘goed’ rouwen? Is er een handleiding of een stappenplan dat je van A tot Z kunt volgen? Was het maar zo makkelijk. Niets is zo persoonlijk als een rouwproces, en er bestaat dan ook geen goed of fout in hoe je omgaat met het verlies van een dierbare. Het hangt van veel factoren af: hoe was jullie band? Hoe heb je vroeger geleerd om te gaan met verlies? Zag je het verlies aankomen of was het onverwacht? Maar ook: hoe heb jij geleerd je te hechten en verbindingen met anderen aan te gaan? Al deze zaken beïnvloeden hoe je jouw rouwproces vormgeeft.
Het duale procesmodel van Stroebe en Schut kan dienen als een globale richtlijn. Rouwen kun je zien als twee afzonderlijke eilanden: het eiland van verlies en het eiland van herstel. Op het eiland van verlies ben je vooral bezig met het besef dat de ander er niet meer is en het doorleven (ervaren) van het verdriet met alle bijkomende emoties. Je wil je niet bezighouden met zaken die je daarvan afhouden. Op het eiland van herstel zoek je afleiding om niet met het verlies bezig te zijn en probeer je de draad van het leven zo goed mogelijk op te pakken. Je leert nieuwe vaardigheden, gaat nieuwe contacten aan en begint langzaam om de overledene in herinneringen vast te houden. Beide eilanden heb je hard nodig in het rouwproces; het is mooi als je tussen beide eilanden heen en weer kunt bewegen.
Als je weinig voelt, als je niet bij je emoties kunt, zit je mogelijk vast op het eiland van herstel. Je zoekt afleiding in allerlei activiteiten en praktische zaken en het lukt je niet de rust te vinden om even niets te doen. Dit is een krachtig beschermingsmechanisme van ons autonome zenuwstelsel; als het verdriet nog te groot of te zwaar voelt om aan te kunnen, gaat je hart als het ware op slot. Dit geldt ook als het nog te vroeg is om te rouwen, bijvoorbeeld omdat je nog niet alle antwoorden hebt op vragen rondom het overlijden of als er nog veel praktische zaken moeten worden geregeld. Ook dan kan je hart op slot gaan en is er nog geen ruimte voor de emoties.
Je zou kunnen denken: fijn toch, die bescherming? Waarom zou ik bewust de kant van verlies opzoeken? Volgens Johan Maes, Vlaamse rouwtherapeut en wetenschapper, hebben emoties een belangrijke signaalfunctie: ze zijn het kompas voor onze behoeften. Zo is het zonder emoties lastiger om verbinding te voelen, troost en bescherming te zoeken, maar ook om liefde en vreugde te voelen. Een bepaalde mate van emotionele flexibiliteit zorgt voor de dynamiek tussen naar de pijn toe en van de pijn weg kunnen gaan.
Hoe kun je de beweging van het eiland van herstel naar het eiland van verlies in gang zetten? Dat is hard werken, want het slot om het hart zit vaak stevig vast. Muziek, foto’s, filmpjes en het opschrijven van herinneringen kunnen het hart ontdooien. Ook het delen van je verhaal en samen met iemand stilstaan bij de impact van het verlies op jouw leven en toekomstplannen, het ophalen van dierbare herinneringen, kan helpen om de beweging tussen de eilanden op gang te brengen.